Antisemitische propaganda op bankbiljetten in 1923 en 2024

Dat het antisemtisme na de moordpartij van Hamas op 7 oktober 2023 wereldwijd is geëxplodeerd, is inmiddels algemeen bekend. Sociale media spelen uiteraard een belangrijke rol bij de verspreiding van jodenhaat, maar antisemieten grijpen soms ook terug op beproefde methoden uit het verleden.

Zo publiceerde de Australian Jewish Association onlangs op X diverse berichten over bankbiljetten die waren voorzien van hakenkruizen en de tekst "Fuck Jews". Al vrij snel ontstond er controverse over de echtheid van de biljetten: volgens "community notes" waren de foto’s nep. Het Australische SBS onderzocht de biljetten en concludeerde echter dat deze wel degelijk echt waren.

Opmerkelijk is dat deze manier van propaganda niet nieuw is. In de jaren 1920 gebruikte de Nazis in Duitsland exact dezelfde manier om hun ideeën te verspreiden.

Het antisemitisme nam sterk toe in Duitsland na de Eerste Wereldoorlog. Joden werden verantwoordelijk gehouden voor het verliezen van de oorlog, het Verdrag van Versailles en de catastrofale inflatie die daarop volgde. Door de inflatie verdwenen munten vrijwel volledig uit de economie, aangezien papiergeld gemakkelijker te vervangen was.

De achterkanten van drie biljetten van 1000 Reichsmark met antisemitische en Nazi propaganda. Het biljet links bevat een portret van Eugen Leviné (1883-1919), een communistische revolutionair die een van de leiders was van de zogeheten Münchner Räterepublik.

Antisemitische groeperingen zoals de Nazis beseften dat papiergeld uitstekend als propagandamiddel kon worden ingezet. Aanvankelijk werden antisemitische boodschappen met de hand op de achterkant van de biljetten geschreven, later getypt, en uiteindelijk werden de achterkanten bedrukt met antisemitische afbeeldingen, teksten en verkiezingsslogans van de Nazi-partij.

Door de achterkant van bankbiljetten te bedrukken, verspreidden de Nazis hun ideeën onder iedereen die het geld in handen kreeg. Vooral het biljet van 1000 Mark van 15 september 1922, dat binnen minder dan een jaar waardeloos werd, bleek een populair medium voor dergelijke propaganda. Dit biljet wordt door historici dan ook wel "Propaganda-Tausender" genoemd.

Dat we dergelijke propaganda in 2024 opnieuw aantreffen, illustreert hoe fragiel de idealen achter "nie wieder" zijn geworden.

Deze biljetten laten duidelijk zien hoe extreem de inflatie in deze periode was. De afbeelding hieronder toont de achterkant van diezelfde biljetten met niet mis te verstane boodschap.