Matzes, wijn en kosjere zeep: boodschappen voor Pesach in 1938

Een bestelformulier voor Pesach 1938.

Op het eerste gezicht lijkt het een onbetekenend papiertje: een bestelformulier voor Pesach uit 1938 van de firma Hermann Rieder in Mannheim. Klanten konden er van alles aankruisen: suiker, thee, chocola, matzes, wijn, en zelfs kosjere zeep. Dit zou de laatste Pesach zijn voor de Kristallnacht. In november 1938 staken knokploegen synagogen in brand; opgehitste meutes plunderden Joodse winkels, en molesteerden of vermoordden daarbij hun eigenaren.

In de jaren daarvoor speelde de firma Hermann Rieder een centrale rol in de Joodse gemeenschap van Mannheim. Zoals het formulier trots vermeldt, stond het bedrijf onder rabbinaal toezicht. De winkel voorzag gezinnen van kosjere producten in een tijd waarin de nazi’s Joods leven steeds verder inperkten.

In die jaren leidde Cecile (Cilli) Daube (née Cohn, 1893–1986) het bedrijf. Ze was getrouwd met David. Hij zou de oorlog niet overleven; vermoedelijk stierf hij in 1940 in een inrichting, al dan niet vermoord door de nazi's.

Cilli daarentegen wist samen met haar dochter Eva te ontsnappen. Via het kamp Gurs in Zuid-Frankrijk bereikten de beide dames in 1941 de Verenigde Staten. Daar hertrouwde Cilli met de eveneens uit Duitsland afkomstige Henry Zatzkis, met wie ze een nieuw leven begon en kinderen kreeg. Haar kleinkind Lanny Zatzkis noemt Cili in zijn bestseller My life journey.

Dit formulier is dus méér dan een boodschappenlijst. Het is een bewijs van Joods leven net voordat de nazi's dit volledig probeerden te vernietigen. Cilli Daube overleefde de oorlog; haar winkel niet. Maar zolang dit papiertje bestaat, wordt deze geschiedenis herinnerd.